Kunst zonder zien
Heb je er ooit al bij stilgestaan hoe blinden en slechtzienden kunst beleven? Bij muziek en zelfs theater kunnen we ons wel iets voorstellen, maar beeldende kunst en schilderkunst ligt al wat moeilijker. We gingen samen met Tonia In Den Kleef op stap naar het Stedelijk Museum in Lier en lieten ons onderdompelen in de wereld van kunstbeleving voor blinden en slechtzienden.
Wie? Tonia In Den Kleef
Tonia: Ik kreeg de liefde voor kunst al met de paplepel ingegeven. Mijn ouders waren erg geïnteresseerd in moderne kunst en namen mij vaak mee naar tentoonstellingen. Zo werd kunst iets vanzelfsprekends voor mij. De details die ik niet kon zien vulde ik zelf in, zo leerde ik mijn fantasie te gebruiken. Jammer genoeg werd dit moeilijker toen mijn toch al beperkte zicht nog meer achteruit ging.
Handiscoop: Toch kreeg je kunstliefde een nieuwe impuls?
Tonia: In 2008 kreeg ik de vraag van Licht en Liefde om mee te werken aan Art in the Dark, een project dat wil laten ervaren dat je van kunst kan genieten zonder te zien. Mensen konden hierbij ondervinden hoe je van kunst kan genieten door kunstwerken te betasten in een pikdonkere ruimte onder begeleiding van een blinde gids.
Intussen zet ik me verder in om de toegankelijkheid van musea voor blinden en slechtzienden te verbeteren. Met mijn vriend bezoek ik bijna wekelijks tentoonstellingen,. Zij hebben dus al heel wat ervaring opgedaan. Ook organiseer ik rondleidingen voor blinde en slechtziende mensen, om zo de drempel tot een museumbezoek te verlagen en musea te stimuleren hun collectie toegankelijker te maken.
Wat? Naar het museum!
We trekken naar het Stedelijk Museum Wuyts-Van Campen en Baron Caroly in Lier, waar een tijdelijke tentoonstelling over schilder Jan Van Beers loopt. De hele groep is nog niet aanwezig, dus er wordt nog volop met de gids gepraat over het beschrijven en toelichten van de kunstwerken. De gids haalt aan dat ze dit soms toepassen bij klasgroepen die het museum komen bezoeken: een deel van de groep gaat met de rug naar het schilderij zitten terwijl anderen dit proberen te beschrijven. De beschrijving die de bezoekers aan mekaar geven is meestal zeer beperkt en houdt zich strikt aan de grove feiten: bijvoorbeeld “er staan twee mensen op”, geen details, emoties, verhoudingen, eventueel interpretatie. Het mag toch iets meer zijn.
Voor een publiek van vier blinde en slechtziende kunstliefhebbers (waarvan twee met beperkt restzicht) en twee begeleiders vertelt de gids eerst wat over de kunstenaar: zijn leven, de tijdsgeest waarin hij leefde, … . Daarna wordt het eerste schilderij uitvoering en tot in de kleinste details beschreven. Tenslotte leest de gids ook een brief van de kunstenaar voor die betrekking heeft op het getoonde schilderij. Op twee uur tijd kunnen we zo drie schilderijen ‘bekijken’ en het oeuvre van de kunstenaar leren kennen.
Een voorsmaakje: “De titel van het werk is ‘Peut-ètre!’, ‘Misschien!’. En het trekt in 1873 de aandacht op een van de salons in Antwerpen. Het is een olieverfschilderij op doek en behoort tot de collectie van het KMSKA. Het is een realistisch geschilderd beeld en is niet ingekaderd. Je kan zien hoe het canvas opgespannen is en je ziet de nagels in het houten kader zitten. Als algemene eerste impressie krijgen we een jonge kunstenaar te zien die rechtstreeks zichtbaar is tot aan de dijen en in een licht vervallen kamer op een viool oefent en leunt tegen een eenvoudige rechthoekige houten tafel. De bruintinten overheersen: het is niet zeker of de bruintinten initieel al overheersten of deze mettertijd gekomen zijn door het donker worden van de vernis. (…)”
Even later is er hilariteit bij een schilderij waarop een jonge vrouw met een witte stok afgebeeld staat. Het blijkt niet om een blinde vrouw te gaan, maar in onze hoofden wel!
Kunst ‘zien’ en maken!
Handiscoop: Dat was voor mij een hele belevenis! Hoe heb jij dit museumbezoek ervaren?
Tonia: Het eerste wat meteen opvalt is dat iedere gids anders is en zijn eigen manier heeft om kunstwerken te beschrijven. De gids van vandaag was enorm beschrijvend en ging zeer diep in op alle details van de schilderijen. Dit ging voor mij wat ten koste van het verhaal erachter. Maar tegelijk is ook iedere blinde of slechtziende anders en komt met andere verwachtingen naar kunstwerken ‘kijken’. Een goede middenweg is het beste, al hangt het natuurlijk ook van het genre af. Vorige week zijn we naar een tentoonstelling met futuristische schilderijen geweest, en dat valt gewoonweg niet te beschrijven. De gids heeft dit opgevangen door meer het verhaal errond te vertellen.
Handiscoop: Wat is voor jou de beste manier?
Tonia: Zowel het werk beschrijven als het verhaal, de emotie die erachter zit. Mijn vriend is intussen expert in het beschrijven van kunstwerken, en heeft zo wat trucjes om te helpen: hij tekent vaak met een vinger op mijn rug om de opbouw van een werk weer te geven of zet mij in de houding van de afgebeelde persoon. Soms gebruiken gidsen ook hulpmaterialen: een reliëftekening van het tafereel, een tafeltje met de onderdelen van het stilleven dat we bekijken, enzovoorts.
Het allerbeste is natuurlijk de kunstwerken zelf mogen aanraken, dat is mijn voorkeur van kunstbeleving. Mijn favoriete museum is dan ook het Middelheimmuseum met uitgebreide beeldentuin. Die mag ik allemaal aanraken en zo kan ik de kunst echt voelen.
Handiscoop: En dat smaakte naar meer?
Tonia: Inderdaad, ik ben zelf intussen ook actief bezig met het creëren van beeldende kunst. Eerst maakte ik beelden in speksteen en volgde ik Keramiek aan de academie, nu volg ik beeldhouwen .
Citaat: “Ik zoek me een weg tussen woord, steen en klei.”
FOTO Tonia aan de slag met beeldhouwwerk
Meer informatie over kunst en visuele handicap vind je op Tonia’s website www.kunstzonderzien.be.
ACCESS DAY
Voluit “Disabled Access Day” is een internationaal initiatief dat mensen met een handicap uitnodigt om iets nieuws te ontdekken of te doen (en daarmee ook de toegankelijkheid onder de aandacht brengt). In ons land wordt deze dag mee geïntegreerd in de week van de toegankelijkheid, die dit jaar doorgaat van 10 tot 12 maart. Benieuwd wat je allemaal kan doen? Kijk op Tonia’s website www.kunstzonderzien.be of op de Facebook-pagina van Toegankelijk toerisme in Vlaanderen www.facebook.com/toegankelijkreizen/
Met een BUDDY naar het museum!
Wil je jouw liefde voor kunst delen met iemand anders? Zoek je iemand om samen met jou kunst en cultuur te gaan beleven? Vanaf 20 februari 2017 is ons BUDDY-project van start gegaan. De bedoeling hiervan is om in duo op stap te gaan omdat samen dingen doen leuker is dan alleen!
Ga naar www.kvgbuddy.be of neem contact op met ons op: buddy@kvg.be of 03 216 29 90.
bron: Handiscoop maart 2017, KVG